|
| Otomobiller - Teknik Bilgiler Parçalar
|
|
|
|
 EGZANTRİK MİLİ
Hareketini krank milinden alan motorun yardımcı milidir. Dört zamanlı bir motorda krank mili iki tur yaptığında kam mili bir tur yapar. İki zamanlı motorlarda ise, bu birebir oranındadır. Egzantrik milinin amacı, sübapların açılma-kapanma zamanlarını ayarlamaktır. Motor devriyle orantılı çalışan bu mil, motorun düzgün çalışması için çok ince ayar yapılarak motor üzerine konumlandırılmıştır. Kam milleri yüksek kaliteli karbon çeliklerinden genellikle döküm yöntemi ile imal edilir. Genellikle kaliteli çelik alaşımlarından presle dövülerek yada dökülerek tek parça olarak üretilirler. Mil üzerinde muylular, kamlar ve hareket verme dişlileri vardır.
Kam mili hareketini krank milinden dişli, zincir veya kayış yardımıyla alır. Kullanılan kayışın ismi, motorun hayati parçaları arasında anılan trigel kayışıdır. Krank mili ile kam mili arasındaki mesafe çok yakınsa dişli teması ile hareket aktarılır. Dişli ile aktarma aslında en verimli ve sorunsuz sistemdir fakat silindirleri sıra tipli olan motorlarda bu mümkün olamamaktadır çünkü aradaki mesafe dişliyle aktarılamayacak kadar fazladır. Yukarıdaki şekilde görülen V tipi motorlarda ise, dişli kullanılabilir. Sıra tipli motorlarda trigel kayışı veya zincil kullanılır. Trigel kayışı kopabilir veya sıyırabilir, bu da motorda telafisi olmayan hasarlara neden olabilmektedir. Zincirde ise, kopma daha nadir görülmektedir ve kopma olsa bile araç stop ederek motora zarar gelmesi engellenir. Fakat kayış sıyırdığında hareket devam ettiğinden sübap zamanlamaları değişir ve bu da telafisi mümkün olmayan sıralama hatalarına dolayısıyla yanlış zamanda ateşlenen pistonlar nedeniyle krank milinin kırılmasına neden olabilir.
Kam milinin ana görevi belirtildiği üzere sübapları açıp kapatmaktır. Üstten egzantirikli motorlarda kam milinin kamları ile külbitörler direkt temas halindedir. Kam mili külbitöre hareket verir, külbitörler ise sübapları açar. Yandan egzantirikli motorlarda ise kam milinin kamları sübap iteceklerine hareket verir. Sübap itecekleri de külbitöre hareket iletir ve külbitörler de sübapı açar.
Kam milinin yardımcı görevleri ise, yağ pompasına ve bunun dışında varsa yakıt otomatiğine ve distribitöre hareket vermektir. Aşınma daha çok kamın ucunda ve yanaklarında gerçekleşir. Uçtaki aşıntı supapların daha az açılmasına; yanaklardaki aşıntı ise, supapların sesli çalışmasına ve erken açılıp kapanmalarına neden olur. Aşınma hızı ve süresi, kam yüzeyinin sertliğine, supap boşluğuna, supap yayı sertliğine ve değiştirilme süresine göre değişir. Sübapların açılıp-kapanma zamanlamasındaki en ufak değişim kötü yanmaya, dolayısıyla motorun güçten düşmesine neden olur.
KRANK MİLİ
Biyellerin bağlanması için kollu yapılarak, biyellerin doğrusal hareketini dairesel harekete çeviren bir mildir. krank mili pistondan aldığı doğrusal hareketi biyel yardımı ile döner süreli dairesel harekete çeviren ve bu hareketi volan ve kavramaya ileten bir mildir.
SEGMAN
Segman takımları çeşitli miktarlarda aşınmış içten yanmalı motorların yenilenmelerinde piston kanallarında değişiklik yapmadan kullanılmaya uygun olan birer sızdırmazlık görevini üstlenmiş makine elemanlarıdırlar.
Segman takımları gerek malzeme gerekse diğer spesifikasyonları yönünden orijinal parça üreticilerinin dizayn esaslarına göre yapılmaktadır.Segmanın anlatımı esnasında ; segman kesitlerinin bazılarında “Top” damgası bulunmaktadır. “Top” damgası olan segmanlarda damgalı yüzey piston tepesine doğru bakacak şekilde kanallara takılmak suretiyle monte edilmektedirler.
SEGMANIN TANIMI VE FONKSİYONLARI :
Ağzı kesilmiş halka biçimli bir sızdırmazlık elemanı olan segman, içten yanmalı motorlarda yanma sonucu meydana gelen ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren, sistemdeki en önemli elemanlardan biridir. Segmanların Piston-Gömlek-Silindir Bloğu sistemi çerçevesinde motorda önemli fonksiyonları mevcuttur.
Bu fonksiyonlar :
1. Sızdırmazlık
2. Isı Transferi
3. Yağ sarfiyatını kontrol etmektir.
SIZDIRMAZLIK:
Segmanlar, motorların çalışması sırasında zamanların oluşumunda önemli görevleri vardır.Bir hava pompası gibi çalışan motorun çalışması sırasında meydana gelen yüksek sıcaklık nedeniyle, pistonun genleşerek sıkışıp kalmasını önlemek için, özellikle piston başında fazla boşluk bulundurulur. Bu nedenle piston başına takılan segmanlar, zamanların oluşumunda önemli görevler yaparlar. Segmanların ateşleme kabininden kartere (yağ deposu) doğru olan sızdırmazlığı sağlamaları istenir. Piston başında bulunan segmanlar, silindir cidarına belli bir basınç yaparak, pistonla silindir arasında sızdırmazlık temin edip, zamanların oluşumunu sağlarlar. Örneğin : Emme zamanında piston üst ölü noktadan(Ü.Ö.N), alt ölü noktaya (A.Ö.N) inerken karter tarafındaki havanın yanma odası tarafına geçmesini önleyerek, silindirde iyi bir vakum doğmasını temin edip, karışımın silindire dolmasını sağlarlar. Sıkıştırma zamanında piston A.Ö.N.'dan Ü.Ö.N.'ya çıkarken silindirdeki karışımın kartere kaçmasını önler, yanma esnasında ise sıkışmasını temin ederler.Yanma(Ateşleme) zamanında ise, yanmış gazların sızdırmadan yalnızca piston başına etki etmesini sağlayarak motordan en yüksek verimin alınmasını temin ederler.Ayrıca egzos zamanında yanmış gazların kartere kaçmasını önleyerek etkilerine engel olurlar.
ISI TRANSFERİ :
Yanma odasında yanma (ateşleme) sonucu oluşan yüksek sıcaklıktan dolayı özellikle piston başı çok ısınır. Dolayısıyla üzerinde taşıdığı segman da ısınır.Isınan segman üzerindeki ısıyı silindir gömleğine oradan da soğutma suyuna ulaştırarak pistonların soğumasına yardım eder.Burada segman iyi bir ısı aktarıcı olarak ısı transferini gerçekleştirmektedir.
YAĞ SARFİYATININ KONTROLÜ
Çalışma esnasında, silindir gömleği ile devamlı sürtünme halinde bulunan segman, metalin metali yeme durumunun oluşmaması için ortamı yağlamalı, yani sürtünmeyi azaltmak için silindir gömleği ve segman arasında ince bir yağ filmi teşekkül etmelidir. Segmanlar, silindir cidarındaki fazla yağı sıyırarak, pistonla silindir gömleği arasında ince bir yağ filminin oluşumunu temin ederler. Böylece hem silindirlerin yağlanmasını sağlarlar hem de motorun yağ yakmasını önlerler. Etkili bir sıkıştırma sağlanabilmesi için segmanların çevreleri ile silindir cidarına sıkı sıkıya dayanmaları ve bir alın yüzeyi ile piston yuvasının alın yüzeyine oturmaları şarttır.Yani segmanın hem silindir cidarı hem de piston yuvasının alt ve üst yüzeyleri ile iyi bir uyuşum göstermesi gerekmektedir.Radyal yönde oturma (uyuşum), genel olarak motordaki sıkıştırılmış gazın sayesinde segmanın arkasında ortaya çıkan gaz basıncının desteklediği segmanın tabii yay kuvveti ile sağlanır. Eksenel oturma ise esas itibariyle gaz basıncı ve piston yuvasının taban ve tavanı arasındaki durgun durumdaki kuvvetler ve değişimler ile sağlanır.
Segmanların pistonlardaki yuvaların da, bir yan boşluğu olduğu gibi, silindir içersinde belli bir ağız aralığı ile birlikte silindir cidarına uygun bir basınçla basması gerekir. Segmanlar, yaylanarak silindir cidarına belli bir basınçla oturmalarını ve pistondaki yuvalarına kolayca takılıp sökülmelerini sağlamak için bir noktadan kesilmiştir. Sıkma basıncı veya segmanın silindir cidarına yaptığı çevre basıncı segmanın yapısı ile ilgilidir. Çevre basıncı çok önemli olup motorun yapısına, sıkıştırma oranı ile sıkıştırma sonu basıncına bağlı olarak 0.05 - 0.10 N/mm2 arasında değişmektedir.Segmanın silindir duvarına yaptığı sıkma basıncı (P) ; segmanın boyutlarına, ağız açıklığına (Yüksüz durumdaki - yani segmanın sıkılmamış durumdaki - ağız boşluğuna) ve kullanılan malzemenin elastiktik modülüne bağlıdır.Bu basınç sabit veya istenirse değişken olabilir.
Çeneli segmanlar ve konik segmanlar iyi bir sızdırmazlık sağlamakla beraber dikdörtgen kesitli segmanlara göre silindiri daha fazla aşındırırlar.
Segman çevre basıncının gereğinden az olması segmanların sızdırmazlık görevlerini tam yapamamasına sebep olduğu gibi silindir cidarındaki fazla yağlarında iyi sıyıramamasına neden olur.Bunun aksine çevre basıncının fazla olması, segman ve silindirlerin yağsız kalarak fazla aşınıp çizilmesine ve motorun güç kaybına neden olur.Segman şüphesiz ki en büyük zorlanmaya pistona yerleştirilirken maruz kalır. Çünkü bu işlem yapılırken segman o derece açılmak zorundadır ki çevresi ile piston çapının üzerine yerleştirilebilsin .Literatürde yerleşme açınımı için formül verilirken genel olarak montajdaki gerilimin eğimi ile yerleşme açılımının eşit olması şartı aranır. Zira verilen radyal kalınlık oranındaki ağız açıklığının belirlenmesi ancak bu eşitlikte mümkün olabilir.
FONKSİYONLARINA GÖRE SEGMAN ÇEŞİTLERİ
Pistondaki seman tipi , sayısı ve bunların takılışı motorun cinsine ve fonksiyonlarına göre 3 ana grupta toplanabilir;
- Kompresyon segmanları
- Sıyırıcı segmanlar
- Yağ segmanları
KOMPRESYON SEGMANI :
Pistonla silindir arasında sızdırmazlık görevini yaparlar.Kompresyon segmanlarının görevlerini istenilen şekilde yapabilmeleri için çeşitli biçimler verilmiştir.Dikdörtgen konik,ve trapez kesitli segmanlar bu gruba girmekte olup ,pistondaki yuvaya takılır
1.DİKDÖRTGEN SEGMANLAR :
Bu segmanlar basit olan geometrik şekli ile normal şartlarda yeterli bir sızdırmazlık temin ederler.Yalnız yağ sıyırma görevini tam olarak yapamazlar.Bu segmanların silindire temas yüzeyinin fazla olmasının dezavantajı motorun ilk çalışmasındaki alıştırma süresinin uzamasına neden olmasıdır. Bir diğer dezavantaj olarak da silindir ile piston yuvasındaki segman arasında bulunan yağ filminde mevcut olabilecek yabancı parçacıklar nedeniyle silindir yüzeyinin çizilmesine yol açmaları gösterilebilir.Günümüzde bu segmanlara iç pah veya iç fatura açmak suretiyle fonksiyonları geliştirilmiştir
2.KONİK SEGMANLAR : Konik segmanlarda çalışma yüzeyine genel olarak 10' ile 2° arasında bir açı verilmiştir ve bu açı tüm yüzey boyunca mevcuttur.Motorun ilk çalışmasından sonra segman ve silindir yüzeyini birbirine alıştırma sürelerinin azaltılması için konik çalışma yüzeyli segmanlar kullanılır.Alıştırma olayının başlangıcında segman ve silindir,ancak çizgisel olarak büyük bir yüzey sıkıştırması ile temas ederler. Ayrıca çalışma yüzeyinde etkili olan gaz kuvvetleri sayesinde basınç kesin olarak artar.Yağ sıyırıcı etkileri de olan bu gaz kuvvetlerinden motordaki yağ sarfiyatının kontrolü için de istifade edilir.
Goetze işletmelerinde yapılan deneylerden çıkan sonuçlar, yağ sıyırma etkisinin çalışma yüzeyi açısının büyüklüğüne bağlı olmadığını göstermektedir.Konik segmalardaki yağ sıyırma etkisi çalışma yüzeyindeki aşınmanın artmasıyla birlikte kaybolur.Konik segmanlar ters takılacak olursa , üst çalışma kenarı taşıyıcı duruma düşecek ve yağ sarfiyatı son derece artacaktır.Konik segmanlar , piston üzerinde genellikle 2. yuvaya takılırlar.
3.TRAPEZ SEGMANLAR: Alın yüzeyleri konik olan bir kompresyon segmanı tipidir. Koniklik segmanın bir alın yüzeyinde veya her iki alın yüzeyinde olabilir.Trapez açısı olarak tanımlanan bu açıların toplamı genellikle 6° veya 15°'dir . Segmanın takılacağı piston yuvası da aynı koniklik açısında işlenir.Segman tutulmasının dikkate alınması zorunlu olan durumlarda trapez segman kullanılır.Çünkü radyal hareket halinde iken bu segmanın alın yüzeylerinin köşeleri sayesinde büyük bir boşluk oluşur. Segman bu özelliğinin sayesinde karbonlaşma ve yanmanın sebebiyet verdiği kirlerden etkilenmeden hareketini devamlı olarak sürdürür , tutulmalara ve kırılmalara karşı emniyet sağlar
SIYIRICI SEGMANLAR :Bu grupta yer alan segmanlar sıyırıcı özelliği olan kompresyon segmanlarıdır
ÇENELİ SEGMANLAR :Bir kompresyon ve yağ segmanı kombinasyonudur.Bu segmanlarda çene kenarı silindir cidarına temas edecek şekilde piston yuvasına eğik olarak oturduklarından iç pahlı ve iç faturalı segmanlara benzer bir durum alırlar.Ayrıca,alt çalışma kenarının arka kısmında açılmış bulunan delik sayesinde son derece kuvvetli bir sıyırma etkisi de sağlanmakta olup,bu sıyırma etkisi çoğu zaman yağ sarfiyatını engelleyici fonksiyon göstermektedir.
Çenenin yaptığı bu etkinin muhtemel nedeni;yağın sıyırma anında doğrudan doğruya sıyırıcı kenarda birikmeden,saparak tornalanmış sırtın boşluğunda etkili olması ve böylece sızdırmazlığının hafifletilmesidir
YAĞ SEGMANLARI :Yağ segmanları 4 grupta toplanabilir
Bunlar ;
- Yaysız yağ segmanları
- Yaprak yaylı yağ segmanları
- Spiral yaylı yağ segmanları
- Çok parçalı çelik yağ segmanları
YARIKLI YAĞ SEGMANI: Yarık açılmış ve iki adet silindirik çalışma köprücüğü ile paralel alın yüzeylerine sahip bir şekli olan bu segman dar olan köprücükleri sayesinde yüksek bir yüzey sıkıştırma özelliği gösterir. Yüzey sıkıştırmayı etkileyen 2.önemli husus iki sıyırma kenarının arka arkaya sıyırma yapmasıdır.(Labirent etkisi)Bu değerlendirmeden 3 kenarın daha iyi olacağı sonucu çıkartılabilir.Fakat statik olarak silindir cidarına ancak iki kenarın oturması gerçekleşebileceğinden bu mümkün değildir
KARŞIT YÖN PAHLI YARIKLI YAĞ SEGMANI: Yüzeyin sıkıştırma özelliği ile yağ sıyırma etkisini daha çok artırmak amacıyla çalışma köprücükleri dıştan işlenmiştir.
AYNI YÖN PAHLI YARIKLI YAĞ SEGMANI: Yağ sıyırma etkisi üst pahlı segmanlara göre daha geliştirilmiş bir segman tipidir. Yağ sıyırma etkisini artıran neden köprücüklerin ayni yönde olması ve her iki köprücüğün sıyırıcı kenarının pahsız olmasıdır
YAPRAK YAYLI YAĞ SEGMANLARI:Expander(Genişletici) yaylı yağ segmanları grubu içindedir. Yüzeysel sıkıştırmayı artırmak için segmanın arkasına "yaprak" diye tanımlanan bir yay konmak suretiyle meydana gelir. Döküm segman enine kesitte küçük tutulmuştur. Segmanın arkasındaki yay piston yuvasının tabanına dayanır. Ancak piston yuvası dayanma(mesnet) çapının toleransları nedeniyle teğetsel kuvvette meydana gelen farklılıklar söz konusudur.Kullanılan yayların karakteristik eğrilerinin dik olması nedeniyle,teğetsel kuvvetin dik olarak etkimesine böylece yüzeysel sıkıştırmanın aşınmaya yol açmasına neden olurlar.Bu durum ise yağ sarfiyatına neden olur.Günümüzde kullanım alanı yok denecek kadar azdır
SPİRAL YAYLI YAĞ SEGMANLARI: Spiral yaylı segmanlar enine kesit ve yay ile sağlanan büyük esneklikle bulundukları şekle iyi uyum sağlayabilme,basit yapı,çalışma köprücüğü genişliği ile spiral yay kuvveti tararından sağlanan ve kolaylıkla değiştirilebilen yüzey sıkıştırma özellikleri ile rahat montaj gibi avantajlara sahiptir.Segmanların yüzey sıkıştırmalarının yüksek olması isteniyor ise,çalışma köprücükleri aşınma nedenlerinden dolayı Krom veya Molibden kaplanır.Döküm segmanın iç yüzeyindeki yay tutucu yuva yuvarlak veya V şeklinde olabilir.Spiral yaylı segmanlarda dezavantaj olarak ise bazen,yağın dönüş yarığını kapatan yatay konumu ortaya çıkar,bu durum aşırı yağ tortusu oluşumunda tamamen kapanmaya sebep olabilmektedir. Bu durumun meydana gelmesi ancak çok kötü bir yağın kullanımı durumunda söz konusu olabilir
VF TİPİ YAPRAK YAYLI ÇELİK LAMELLİ YAĞ SEGMANLARI: Çok parçalı çelik yağ segmanlarının en yaygın kullanılan tipidir.Özellikle A.B.D'de ve hatta Avrupa'da birkaç yıldan beri benzinli motorlarda Kromlu,3 parçalı,çelik lamelli yağ sıyırma segmanları oldukça başarılı bir şekilde kullanılmaktadır.Çelik lamelli yağ segmanlarının düşük teğetsel kuvvetlerde bulunulan şekle çok iyi uyum sağlayabilme,düşük aşınma değerleri,iyi monte edilebilirlik, İyi randıman/Fiyat gibi avantajları vardır.Bununla birlikte,VF segman için belirtilen bu iyi özellikler en azından Avrupa motorlarında spiral yaylı yağ segmanları ile sağlanabilmektedir
YÜZEY ŞEKİLLERİNE GÖRE SEGMAN TİPLERİ
Bombe yüzeyli segmanlar bugünün motorlarında yuva (ateş) segmanı olarak çok fazla kullanılırlar. Bu yüzey şeklinin özellikle çalışma yüzeyi krom kaplanmış segmanlarda kullanımı yaygındır.Bombe yüzeyli segman motor ömrünün uzamasını sağlar. Bombeli yüzey silindir ile çizgisel bir temas sağladığı için piston hareketi esnasında,yüksek bir yüzey temas yükü meydana gelmez.Böylece kolaylıkla silindire alışır ve piston segman yuvasının bozulmasını önler. Hidrodinamik yağ filminin meydana gelmesine ve bozulmadan devamına yardımcı olur.
İÇ PAHLI VE FATURALI SEGMANLAR
Gerek içten,gerekse dıştan faturalı segmanlarda,fatura segman üzerinde bir dengesizlik meydana getirir.Böylece segman tek taraftan değiştirilen kesitinin sayesinde tabla biçimi alarak emme ve eksoz zamanlarında,silindirin cidarına doğru hafif konik bir çalışma yüzeyi oluşturur.İç pahlı ve iç faturalı segmanlar,bu sayede alt çalışma kenarı ile daha güçlü bir basınç yapar. Bu basıncı;hatta, segmanın gaz basıncı tarafından düz olarak basılması ve çalışma yüzeyinin bir aşınmaya maruz kalması durumunda bile yapar. Yani bu segmanda devamlı bir sızdırmazlık ve sıyırma etkisi mevcuttur.Emme zamanında pistonun aşağı doğru hareketinde segmanın alt köşesi silindir cidarındaki fâzla yağı sıyırarak ince bir yağ filmi bırakır.Egzos zamanında ise,piston üst ölü noktaya giderken fatura bu ince yağ filmi üzerinde kayarak hareket eder ve yağ filminin bozulmasını engeller.Böylece hem yanma odasına yağ geçişine engel olur,hem de silindir ve segmanların daha az aşınmasını sağlarlar.
Sıkıştırma ve iş zamanlarında da ,sıkışan karışım ve yanmış gaz;segmanı üst taraftan bastırarak yuvasına düz olarak oturtur.Ayrıca segmanın arkasına geçerek onu silindire doğru itmek suretiyle daha iyi bir sızdırmazlık sağlarlar
EGZOZ MANİFOLDU
Motorun yanma odasında patlayan yakıt ve hava karışımı, dışarıya egzoz gazı olarak çıkar. Bu çıkış ne kadar rahat gerçekleşirse, motor o kadar performanslı çalışır. Bu arada egzoz sesi de biraz artar. Otomobil üreticileri egzoz sistemin!, hem ses izolasyonu hem de performansı bir arada sunabilmek amacıyla geliştirirler.
Performans sağlayan egzoz sistemlerindeyse çıkışlar daha da rahatlatılarak egzoz gazının dışarıya çok daha kolay atılması sağlanır. Egzoz sisteminin tüm parçaları, çeşitli firmalar tarafından üretiliyor. Bu parçaların basında gelen son susturucu ve egzoz manifoldu (headers), otomobilin performansını en çok etkileyen parçalar.
Headers, yanma odasında oluşan gazın dışarıya daha rahat ve düzenli çıkabilmesini sağlar. Her silindirden ayrı ayrı çıkan atık gazlar, headers sayesinde bir düzene girer ve bunların oluşturduğu negatif basınç gücün daha da artabilmesini sağlar
Headers takıldığı takdirde, otomobilin orijinal egzoz sisteminin de komple değiştirilmesi gerekir. Bu şekilde otomobilin motor yapışı ve hacmine göre yüzde 5 ile 10 arasında güç artışı sağlanabilir. Egzoz sisteminde çok fazla değişiklik yapmak istemeyenlerse, sadece son susturucu veya bununla birlikte orta susturucuyu değiştirmekle de yetinebilirler. Ancak bu durumda fazla bir güç artışı sağlamayabilir.
Genellikle paslanmaz çelikten üretilen egzoz sisteminin orijinalinden daha hafif olması da performans severler için bir avantaj sayılabilir.
EMME MANİFOLDU
EMME MANİFOLDU'NUN AVANTAJLARI
- Motora hava girişini rahatlatarak Maksimum Güç'te ve Maksimum Güç Devri'nde çok belirgin artışlar sağlar
- Maksimum Tork'un %90'ını 3000-6500 devirleri arasında verebilir
- Egzoz emisyon değerlerini yasal sınırların içerisinde tutar
- Motorda ayrı bir tadilat gerektirmez
THROTTLE BODY'NİN AVANTAJLARI
- Emme Manifoldu'na ek olarak her silindir için ayrı gaz kelebek sistemi ile motor için maksimum hava girişi ve maksimum performans sağlar
|
| Bugün 1 ziyaretçi (1 klik) kişi burdaydı!
|
|
|
|
